Alkol, şekerli hammaddelerden (üzüm, elma, armut, erik gibi değişik meyveler, şeker pancarı, şeker kamışı ve mısır, arpa, pirinç gibi tahıllardan) fermantasyon yolu ile elde edilen etil alkolün, damıtma ile yüksek konsantrasyona çıkarılmış, daha açık bir tanımlama ile saflaştırılmış şeklidir.
Metil alkol ise odun talaşının damıtılmasıyla elde edilmektedir. Ancak moleküler yapıları etil alkole çok yakın olduğu için etil alkol üretim sürecinde de bir miktar metil alkol oluşmaktadır.
Metil alkol (odun ruhu) Ağaç kütüklerinin sanayide kullanımları için fırınlanmaları esnasında ortaya çıkar. Kereste ve kütükler fabrikalarda ömürlerini uzatmak, dayanıklılıklarını arttırmak için fırınlanırlar. Fırınlama esnasında ısıtılan odun içerisinde yuva yapan kurtçuklar ölürken metil alkol (odunun ruhu) açığa çıkar. Kereste işleme tesisler bu işlemi yaparken kerestenin canlı hücreleri öldürülerek tekrar yeşermesi engellenmiş, kurtcuk ve kurtcuk yumurtalarından arındırılmış olmaktadır. Makinaların zarar görmeden işleyebilecekleri kuru kereste elde edilmiş olmakla birlikte ekonomik değeri olan parfüm kolonya endüstrisinde kullanılan metil alkol elde edilmiş olur.
Afrika’ da şeker kamışından alkol üretilmesi esnasında egzoterm (ısı üreten) fermantasyonun Afrika’ nın sıcağının da etkisiyle şeker kamışının odunsu kısımları içerisindeki metil alkolü (odun ruhu) ortaya çıkaracak sıcaklıklara ulaşması ile metil alkol oluşumu gerçekleşir. Üzüm suyu ne kadar ısıtılırsa ısıtılsın metil alkol oluşması mümkün değildir.
Metanol, laboratuvarlarda çözücü, endüstride boya inceltici, teksir makine sıvısı, antifriz, cam temizleyici ve model uçak yakıtı olarak ta kullanılmaktadır. Metil alkol maliyeti daha az aynı zamanda yasadışı olarak sahte içki üretiminde de kullanılmaktadır.
Sahtecilik dışında Anadolu da yapımı yaygın olan boğma rakı olarak adlandırılan ev yapımı rakı halk sağlığı açısından risklidir. Çünkü uygun olmayan işlemle üretilen içkide yüksek miktarda metil alkol bulunabilmektedir.
Metil Alkolün Metabolizmaya Etkileri
Metil alkolün ağızdan alınması sonucu vücutta zehirlenmeler oluşabilmektedir. Etkileri hakkında aşağıda açıklayıcı bilgi verilmiştir. Metil alkol ağızdan alındıktan ortalama 30-60 dakika sonra kanda en yüksek seviyeye ulaşır. En erken görülen başlıca belirtileri şunlardır;
- Bulantı,
- Kusma,
- Baş dönmesi ve baş ağrısı,
- Görme bozukluğu ve körlük belirtileri,
- Tansiyon düşmesi ve artmış solunum görülebilmektedir.
Aslında zehirlemeye yol açan metil alkolün kendisi değildir. Metil alkol sarhoşluğa, ağız, boğaz, mide ve barsak mukozasında tahrişe yol açar. Metabolik asidoz, körlük ve hatta ölüme yol açan maddeler metil alkolün metabolizması sonucu oluşan metabolitlerdir [1].
Metil alkol dehidrogenaz adı verilen bir enzim ile önce yavaş bir şekilde formaldehide ve takiben de aldehid dehidrogenaz adı verilen diğer bir enzim ile hızla formik asite dönüşür. Formik asit siyanür gibi mitokondrial sitokrom oksidaz enzimini inhibe ederek dokuların oksijenlenmesini bozmaktadır. Laktik asit ile birlikte metil alkol toksisitesinin karekteristik bulgularından biri olan metabolik asidoza yol açar. Formik asit ayrıca sinir sistemi için de toksiktir. Özellikle retinal ve optik sinirleri etkileyerek körlüğe kadar giden görme bozuklukları oluşturabilmektedir. Metil alkol zehirlenmesinde metabolik asidozun şiddeti ve belirtiler kandaki metil alkol düzeyinden çok toksik olan formik asit düzeyi ile ilişkilidir [1].
Günlük yaşamda kullanımda bulunan maddeler içinde yer alan metil alkol kazara alımının ya da sahtekarlık amaçlı kullanımının engellenmesi mümkün olmamaktadır. Hangi amaçla alınırsa alınsın ölümcül sonuçlar doğurabileceği için bu konuda yapılan sahteciliğin insan yaşamına yönelik bir tehdit olarak algılanması gerekmektedir.
Kaynak
- Prof. Dr. Melek TULUNAY “Kaçak İçki Kabusu” Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi
Özgün AVCI
Numune Kabul ve Raporlama Birim Elemanı
Şubat 2019